6. Dezember 2016
La Constituziun federala e las linguas
La Constituziun federala da la Confederaziun svizra, actualisada l’ultima giada il 1999, furma cun la finamira da promover «la coesiun interna e la varietad culturala dal pajais» la basa per la plurilinguitad. Ella determinescha quatter princips: l’egualitad da las linguas, la libertad da lingua da las burgaisas e dals burgais, la territorialitad da las linguas e la protecziun da las linguas minoritaras. Differents artitgels pertutgan la politica da linguas: artitgel 4 «Linguas naziunalas», artitgel 18 «Libertad da lingua» e surtut artitgel 70 «Linguas» sco per part er artitgel 8 «Egualitad giuridica», artitgel 31 «Privaziun da la libertad», artitgel 62 «Fatgs da scola» ed artitgel 175 che reglescha la cumposiziun dal Cussegl federal.
La Constituziun da la Confederaziun svizra dal 1848 è stada ina da las emprimas da ses tip en l’Europa. Ella definiva trais linguas naziunalas – tudestg, franzos e talian – en in temp, nua che numerusas naziuns sa furmavan a basa d’identitads culturalas unitaras. Bunamain in tschientaner pli tard, il 1938, è vegnì vitiers il rumantsch. La Constituziun d’ozendi è damai il resultat d’in lung svilup e d’ina elavuraziun cuntinuada dal status da las linguas naziunalas.
Artitgel 4 numna las linguas naziunalas. Quai èn il tudestg, il franzos, il talian ed il rumantsch. Il cunfin tranter la lingua franzosa e tudestga maina dal nordvest dasper Basilea fin en l’Italia en il sid. Il cunfin tranter la lingua taliana e tudestga va per lung da las muntognas dal Gottard, il massiv central da las Alps svizras. Il rumantsch furma differentas enclavas en il chantun Grischun. Var 65% da las abitantas e dals abitants da la Svizra èn da lingua materna tudestga (17 chantuns èn exclusivamain germanofons), 25% èn da lingua materna franzosa (4 chantuns èn exclusivamain francofons), var 10% èn da lingua materna taliana (1 chantun è exclusivamain italofon) e damain che 1% èn da lingua materna rumantscha.
Artitgel 18 tracta la libertad da lingua che garantescha a las burgaisas ed als burgais la libertad d’eleger lur lingua.
Artitgel 70 cuntegna plirs elements impurtants: alinea 1 determinescha il tudestg, il franzos ed il talian sco linguas uffizialas federalas cun ils medems dretgs. Il rumantsch è parzialmain lingua uffiziala: en il contact cun persunas da lingua rumantscha è er il rumantsch lingua uffiziala da la Confederaziun. Alinea 2 precisescha ch’ils chantuns determineschan sezs lur lingua(s) uffiziala(s). Alinea 3 sa referescha a l’obligaziun da la Confederaziun e dals chantuns da promover la communicaziun ed il barat tranter las cuminanzas linguisticas. Las ultimas duas alineas concernan il sustegn finanzial che la Confederaziun conceda d’ina vart als chantuns plurilings per ademplir lur incumbensas spezialas e da l’autra vart als chantuns Grischun e Tessin per mantegnair e promover la lingua rumantscha e taliana.
Il segund alinea d’artitgel 70 va anc in pass pli lunsch: el oblighescha ils chantuns da resguardar las minoritads linguisticas tradiziunalas e da respectar la cumposiziun linguistica istorica. Quai è l’uschenumnà «princip territorial», la basa da la plurilinguitad svizra. La finamira è da garantir a las linguas in agen territori, per ina lingua minoritara sco il rumantsch in aspect ordvart impurtant. Quest princip central che permetta da rinforzar ils territoris linguistics po bainduras star en cuntradicziun cun il princip da la libertad da lingua (artitgel 18) che garantescha a mintga persuna, independentamain da sia naziunalitad, il dretg da duvrar sia atgna lingua en relaziuns cun auters, particularmain en las relaziuns professiunalas e privatas.
Differents ulteriurs aspects da la Constituziun èn medemamain pertutgads da la dumonda da la lingua. Artitgel 8 «Egualitad giuridica», alinea 2 suttastritga che nagin na dastga vegnir discriminà, particularmain betg pervia da la lingua. Artitgel 31, «Privaziun da la libertad», alinea 2, nua ch’i va per proceduras giuridicas, prescriva che mintga persuna che vegn privada da la libertad ha il dretg da vegnir infurmada immediat ed en ina lingua ch’ella chapescha. Artitgel 62, «Fatgs da scola», alinea 4, tematisescha danovamain la dumonda da la lingua e precisescha che la Confederaziun decreteschia las prescripziuns necessarias, sch’i na dettia nagina armonisaziun dals fatgs da scola (ed uschia en l’instrucziun da linguas estras). Alinea 4 d’artitgel 175 suttastritga per finir che las regiuns dal pajais e las regiuns linguisticas hajan da vegnir represchentadas adequatamain en il Cussegl federal.
Commentaris